İnsülin, Glukagon, Somatostatin ve Gastrin
Pankreas, 2 ana işlevi olan harika bir organdır; bunlardan ilki birçok açıdan metabolizmanın yönetiminde rol alan pankreatik endokrin hormonlarını (insülin & glukagon gibi) salgılamak, ikincisi ise pankreatik sindirim enzimleri üretmektir. Biz burada pankreasın hormon fonksiyonu üzerinde duracağız. Pankreas tarafından üretilen üretilen insülin, somatostatin, gastrin ve glukagon vücuttaki şeker ve tuz dengesini korumada görevlidir ve bu nedenle bu hormonların üretiminde veya düzenlenmesinde yaşanan herhangi bir sorun, kan şekeri ve sıvı/su dengesizliği olarak kendini gösterecektir.
Pankreasın sindirim bölümü toplam hücre kütlesinin %90’ını oluşturur. Bu bölüm bağırsaklara tükettiğimiz besinleri parçalayabilmesi için sindirim enzimleri üretir. Bu enzimler proteinleri, yağları ve karbonhidratları parçalayarak bağırsaklarımızın emebileceği küçük moleküller haline getirir. Gerçek boyutu üstüne basılmış bir muz ile neredeyse aynıdır… Hafif kıvrımı ile birlikte hemen hemen aynı boy, genişlik ve kalınlığa sahiptir. Pankreasın ortasından pankreatik kanal geçer; bu kanal pankreas hücrelerindeki sindirim enzimlerini çekerek mideden çıkan besinlerle karşılaşma bölgesi olan onikiparmak bağırsağına gönderir.
Endokrin Pankreası
Pankreas kütlesinin yaklaşık olarak %5’i endokrin hücrelerinden oluşur. Bu hücreler pankreas bünyesinde gruplar halinde bulunur ve mikroskopla incelendiğinde küçük adalar halinde görülürler. Bu görüntü nedeniyle pankreatik endokrin hücrelerine “Pankreatik adacıklar” adı verilir. Pankreatik adacıklarda bazı endokrin hormonlarını (en bilineni şüphesiz ki insülindir) üreten hücreler bulunur. Adacıklardaki bu hücrelere “Pankreatik Adacık Hücreleri” denir.
Pankreatik adacıklar pankreas boyunca kümelenmiştir. Her endokrin bezi gibi hormon salgılayıp bu hormonları sindirim pankreasının aksine tüplere veya kanallara değil kan dolaşımına gönderirler. Kan dolaşımına bu şekilde hormon salgılamaları gerektiği için pankreatik adacıklar küçük kan damarları ile çevrelenmiştir. Unutmayın; endokrin hücrelerinin görevi salgılanan hormonları kan dolaşımına ulaştırmak ve çok uzaktaki diğer hücrelerin bu sayede belirli bir biçimde cevap vermesini sağlamaktır.
Pankreatik Endokrin Hormonları ve Görevleri
İnsülin
Görevi: Kan şekerini normal aralıkta tutmak
İşi: Vücuttaki çoğu hücrenin glukozu emmesini ve kullanmasını sağlayarak kan şekeri seviyesini düşürmek
Hangi durumda salgılanır: Yüksek kan şekeri
Hangi durumda salgılanması durur: Düşük kan şekeri
Eksikliğinde oluşan hastalık: Diyabet
Aşırılığında oluşan hastalık: Hipoglisemi
Tümörü: İnsülinoma
Glukagon
Görevi: İnsülinin kan şekerini normal aralıkta tutmasına yardımcı olmak (zıt görevi yapar)
İşi: Vücuttaki çoğu hücrenin glukoz üretmesini sağlamak (kan şekerini yükseltir)
Hangi durumda salgılanır: Düşük kan şekeri
Hangi durumda salgılanması durur: Yüksek kan şekeri
Eksikliğinde oluşan hastalık: Hiçbir şey olmayabilir. Ancak hipoglisemi de oluşabilir.
Aşırılığında oluşan hastalık: Hiperglisemi
Tümörü: Glukagonoma
Somatostatin
Görevi: Diğer endokrin hormonlarının üretimi ve salgılanması
İşi: İnsülin, glukagon, gastrin ve diğer endokrin hormonlarının üretimini yavaşlatır
Hangi durumda salgılanır: Endokrin hormonları yüksek seviyede olduğunda
Hangi durumda salgılanması durur: Endokrin hormonları düşük seviyede olduğunda
Eksikliğinde oluşan hastalık: Pek bilinmiyor
Aşırılığında oluşan hastalık: Diyabet, safra taşı ve yağ intoleransı
Tümörü: Somatostatinoma
Gastrin
Görevi: Midedeki sindirime yardımcı olmak
İşi: Midedeki asit üretici hücrelerin asit üretmesini sağlamak
Hangi durumda salgılanır: Midede ve bağırsakta besin olduğunda
Hangi durumda salgılanması durur: Midede ve bağırsakta besin olmadığında
Eksikliğinde oluşan hastalık: Pek bilinmiyor, bazen hiçbir semptom görülmeyebiliyor
Aşırılığında oluşan hastalık: Midede aşırı miktarda aside bağlı olarak ülser oluşumu
Tümörü: Gastrinoma (Zollinger Ellison Sendromu olarak da bilinir)
Vazoaktif Intestinal Peptid (VIP)
Görevi: Barsaklardan su alımını ve dışarı salınımını kontrol eder.
İşi: Barsak hücrelerinin barsak lümenine su ve tuz salgılamasını arttırır (geri emilimi durdurur)
Hangi durumda salgılanır: Bilinmiyor
Eksikliğinde oluşan hastalık: Pek bilinmiyor, bazen hiçbir semptom görülmeyebiliyor
Aşırılığında oluşan hastalık: aşırı sulu ishal ve potasyum dengesizlikleri
Tümörü: VİPoma